Chùa Vĩnh Nghiêm ở làng Đức La, xã Trí Yên, huyện Yên Dũng, tỉnh Bắc Giang, hay còn được gọi là chùa Đức La, là một trung tâm Phật giáo, nơi đào tạo tăng đồ cho cả nước, nơi phát tích Tam Tổ phái Thiền Trúc Lâm của Phật giáo Việt Nam, một viên ngọc sáng trong các chùa cổ Việt Nam. Còn gọi là chốn tổ của Thiền phái Trúc Lâm.
 |
| Một góc chùa Vĩnh Nghiêm (Ảnh internet) |
Ngày
23/12/2015, theo quyết định số 2367/QĐ-TTg ngày 23/12/2015 của Thủ tướng Chính
phủ Chùa Vĩnh Nghiêm được công nhận là Di tích quốc gia đặc biệt.
Ngày
20/03/2016, tại Chùa Vĩnh Nghiêm đã diễn ra lễ đón nhận Bằng xếp hạng, đến dự
và trao bằng có Phó Thủ tướng Nguyễn Xuân Phúc và lãnh đạo trung ương, địa
phương và đại diện ban trị sự Giáo hội Phật giáo Việt Nam và các tỉnh thành, cùng đông đảo tăng ni, Phật
tử, các cơ quan báo chí và nhân dân.
 |
| Phó Thủ tướng Nguyễn Xuân Phúc trao bằng Xếp hạng Di tích Quốc gia (Ảnh internet) |
MỘt SỐ HÌNH ẢNH LỄ ĐÓN NHẬN BẰNG XẾP HẠNG DI TÍCH QUỐC GIA ĐẶC BIỆT (Ảnh: N.A.G Nguyễn Đăng Giang)
 |
LỊCH SỬ
Trước
kia, chùa Vĩnh Nghiêm thuộc xã Đức La, tổng Trí Yên, phủ Lạng Giang, nay là
thôn Đức La, xã Trí Yên, huyện Yên Dũng, tỉnh Bắc Giang nên còn gọi là chùa Đức
La và lễ hội ở đây được gọi là lễ hội La. Chùa Vĩnh Nghiêm tọa lạc nơi vị thế rất
đẹp có long, phượng chầu về, bên trái có sông Lục Nam, bên phải là núi Đèo Giẻ,
phía sau có núi có Cô Tiên, trước mắt là thông Thanh Long, phía ngoài là thôn
Thanh Long là ngã ba Phượng Nhãn, tiếp nữa là nơi hội tụ của 6 con sông hợp
thành dòng sông Lục Đầu Giang, thực là nơi sơn thủy hữu tình. Chùa nhìn ra ngã
ba sông, phía Lục Đầu Giang - Kiếp Bạc, vùng Cẩm Lý cửa ngõ ra vào núi Yên Tử.
Bao quanh chùa là núi non trong đó có núi Cô Tiên. Bên kia sông là vương phủ của
Trần Hưng Đạo, đền Kiếp Bạc.
Văn
bia chùa thời Trần viết: "Đức Tổ Điều
Ngự Pháp Loa khi mở tùng lâm này, còn mở cái chợ Đức La. Các vị vương thân quốc
thích và thập phương đàn Việt, phát tâm tậu ruộng đất ở tại bản xã và các hạt
khác các nơi, để cúng hương dâng tam bảo muôn đời. Chùa này và chùa Sùng Nghiêm
cả thảy 72 chốn tùng lâm, công đức sáng tạo, hợp khắc vào bia ở chùa Hoa Nghiêm
núi Yên Tử". Một tấm bia chùa dựng khác viết: "Ðức tổ Điều Ngự (tức Trần Nhân Tông) khi mở Tùng lâm này (tức
chùa Vĩnh Nghiêm), mở cả chợ chùa. Các vị vương thân quốc thích và khách thập
phương đã phát tâm tậu nhiều ruộng cúng cho chùa, gồm cả ruộng trong xã và ruộng
ở các hạt khác nữa".
Tương
truyền chùa Vĩnh Nghiêm có từ đầu thời Lý Thái Tổ (1010-1028), tên chữ là Vĩnh
Nghiêm Tự (永嚴寺). Thời vua Trần Thánh Tông
(1258-1278) đều có các vị cao tăng tu hành nên được tu tạo nguy nga, tráng lệ.
Khi vua Trần Nhân Tông (陳仁宗; 1258-1308), từ bỏ ngôi vua
thành người tu hành đến chùa Vĩnh Nghiêm, chùa Ngoạ Vân (Yên Tử) thụ giới, lấy
hiệu là Hương Vân Đại Đầu Đà, sáng lập lên phái Thiền tông của Phật giáo Việt
Nam. Hương Vân cùng hai đệ tử Pháp Loa (法螺),
Huyền Quang (玄光) sáng lập, hoàn chỉnh phái Thiền
tông Việt Nam gọi là Tam tổ.
 |
| Một góc Chùa Vĩnh Nghiêm (Ảnh internet) |
Nguyên
chùa Ngoạ Vân do sư Hiện Quang trụ trì, khi Hiện Quang viên tịch thì không còn
nữa. Do Yên Tử là quê hương nhà Trần và nơi vua Trần Thái Tông lập phái Trúc
Lâm ở đây nên Hương Vân Trần Nhân Tông thụ giới cả chùa Vĩnh Nghiêm và ở đây.
Pháp Loa được ngài Hương Vân truyền pháp đã đi khắp nơi thuyết pháp, giảng bộ
sách "Thiền Uyển Truyền Đăng Lục". Khi Hương Vân viên tịch, Pháp Loa làm
lễ hoả táng, xây tháp mộ ở núi Yên Tử, dâng tôn hiệu là "Đại Thánh Trần
Triều Trúc Lâm Đầu Đà Tĩnh Tuệ Giác Hoàng Điều Ngự Tổ Phật" gọi là Trúc
Lâm đệ nhất Tổ. Rồi Pháp Loa về chùa Vĩnh Nghiêm trụ trì, xây dựng nơi đây
thành trung tâm Phật giáo, đào tạo Tăng đồ và xếp đặt Tăng chức, chỉ đạo các
chùa trong cả nước. Pháp Loa cho đúc 1.300 pho tượng, được đặc trách định Tăng
đồ, đã có hơn 15.000 tăng ni, đệ tử, trong đó có hơn 3.000 đắc pháp, mở 200 sở
đường… Cho soạn lại các sách "Đoạn Sách Lục, Tham Thiền, Yếu Chỉ".
Năm 1330, Pháp Loa giao lại cho Huyền Quang đã sang chùa Quỳnh Lâm trụ trì, vài
tháng sau thì viên tịch, được phong là "Tĩnh Chi Tôn Giả", làm Trúc
Lâm đệ nhị Tổ.
Về
Huyền Quang, vốn người làng Vạn Tải thuộc bộ Vũ Ninh (Bắc Ninh), con của Lý Ôn
Hòa (quan triều Lý Thần Tông), đỗ Trạng nguyên thời Trần. Khi còn đang làm
quan, Huyền Quang hộ giá đến chùa Vĩnh Nghiêm gặp Pháp Loa giảng đạo, thế là tỉnh
ngộ, về triều hai lần dâng biểu từ quan được Hương Vân giao trụ trì chùa Vĩnh
Nghiêm. Huyền Quang đã soạn các bộ sách lớn: Chư Phẩm Kinh, Công Văn Tập, cho
in kinh Phật, phân phát cho người nghèo, viên tịch năm 1334, được ban hiệu là
"Trúc Lâm Đệ Tam Đại Tự Pháp Huyền Quang Tôn Giả", làm Trúc Lâm đệ
tam Tổ. Như vậy, trước khi Hương Vân đến Yên Tử, Pháp Loa đến chùa Quỳnh Lâm,
thì đều đã trụ trì ở chùa Vĩnh Nghiêm. Cả ba vị Tam Tổ Trúc Lâm: Hương Vân (Đệ
nhất Tổ), Pháp Loa (Đệ nhị Tổ) và Huyền Quang (Đệ tam Tổ) đều lấy chùa Vĩnh
Nghiêm làm trung tâm giảng đạo. Hiện nay, trong nhà Tổ đệ nhất còn đủ ba tượng
Trúc Lâm Tam tổ: trong khám là tượng Hương Vân Trần Nhân Tông, bên ngoài là tượng
Pháp Loa và tượng Huyền Quang. Nơi đây đã là đất tổ của đạo Phật thời Trần, đào
tạo rất nhiều Tăng đồ.
Sau
này có một số vị sư từ Bắc vào Sài Gòn đã cho xây dựng một ngôi chùa Vĩnh
nghiêm thứ hai tại số 339, đường Nam Kỳ Khởi Nghĩa, phường 7, Quận 3, Thành phố
Hồ Chí Minh. Đây là một ngôi chùa rất nổi tiếng tại Việt Nam. Hiện, ngôi chùa
này còn nổi tiếng hơn cả ngôi chùa gốc - chùa Chùa Vĩnh Nghiêm (Bắc Giang).
KIẾN TRÚC
Chùa
Vĩnh Nghiêm có quy mô lớn, tọa lạc trên mảnh đất khoảng 1 ha, bao quanh khuôn
viên là luỹ tre dày đặc. Chùa được kiến trúc trên một trục, hướng đông nam gồm
4 khối: Toà Thiên đường, toà Thượng điện, nhà Tổ đệ nhất, gác chuông, nhà tổ đệ
nhị và một số công trình khác. Mở đầu là cổng tam quan xây gạch, sau đó đi vào
hơn 100 m là Bái đường (chùa Hộ). Từ ngày dựng chùa, hai bên đường được trồng
thông để thành chốn tùng lâm, có cây đường kính gần 1m. Trên sân chùa có một tấm
bia to, 6 mặt, dựng năm Hoằng Định thứ 7 (1606) với nội dung ghi lại việc trùng
tu chùa năm đó. Đối diện với tấm bia cổ là vườn tháp mộ trong đó là của 5 vị sư
có tên tuổi các hòa thượng: Phù Lãng Trung pháp (hiệu Sa môn), Thông Duệ ứng
Duyên, Thanh Quý, Tịnh Phương Sa môn, Thanh Hanh và một số tháp khác.
Khối
thứ nhất kiểu chữ "Công" (工)
gồm Bái đường, nhà Thiêu hương, Thượng điện với thiết kế khang trang lối tàu bảy,
đao lá, mái 4 đao 8 kèo kiểu con chồng, thượng tam hạ tứ. Bên ngoài chùa trang
trí đắp nổi lối "nề ngõa" hình cuốn thư có ba chữ hình kỷ hà, trang
trí hồi văn, hoa lá chạy đường diềm bao quanh. Nội thất của Thiêu hương được
trang trí, chạm khắc lộng lẫy. Trong 3 nếp chùa đều có cửa võng, chạm khắc hoa
lá, chim muông, họa tiết tinh vi mềm mại cầu kỳ được sơn son thiếp vàng, trên
là các hoành phi đại tự lớn.
Khối
thứ hai cũng làm theo kiểu chữ công nhưng thấp và nhỏ hơn. Đây là nhà Tổ đệ nhất
thờ Tổ Hương Vân Trần Nhân Tông. Trong toà Tổ đệ nhất hiện nay có một tượng hậu
đặt ở phía ngoài, 2 gian bên. Ba tổ Trúc Lâm đặt ở hậu cung, trên có tấm hoành
phi "Trúc Lâm hội Thượng".
Khối
thứ ba là gác chuông cao 2 tầng 8 mái, treo một quả chuông lớn. Kiến trúc lầu
chuông được kết hợp giữa cấu trúc gỗ và gạch, ở phần giữa bốn đầu bảy có treo
những quả chuông đồng nhỏ (chuông gió).
Khối
thứ tư, kết cấu kiểu chữ đinh (丁) là nhà Tổ đệ nhị thờ Tổ Pháp
Loa. Trước đây, hai bên còn có các dãy nhà Tả vu và Hữu vu, mỗi dãy 18 gian rộng
rãi là nơi hàng năm các sư về an cư kiết hạ, và các kiến trúc phụ phục vụ sinh
hoạt hàng ngày của tăng ni, Phật tử. Chùa Vĩnh Nghiêm mới được trùng tu, quy mô
nguy nga, tráng lệ như xưa, phục dựng lại tam quan theo nền cũ xây bằng gạch
dài 7m, rộng 5m vỉa đá thành bậc rồng mây.
MỘC BẢN CHÙA VĨNH
NGHIÊM – DI SẢN KÝ ỨC THẾ GIỚI KHU VỰC CHÂU Á – THÁI BÌNH DƯƠNG
Trong
chùa có tất nhiều tượng pháp, đủ loại tượng: Tượng Phật, tượng các vị Tổ dòng
Trúc Lâm, tượng các vị sư Tổ sau này, tượng Hộ pháp, tượng La Hán…Trong số những
đồ thờ tự ở đây, có chiếc mõ dài gần nửa mét, được sơn đen bóng, lỗ thoát âm có
đề hai dòng chữ Phạn.
Chùa
Vĩnh Nghiêm xưa là nơi đào luyện tăng đồ Phật giáo nên là nơi tàng trữ để các bộ
ván kinh xưa rộng tới 10 gian nhà. Đó là những bộ ván kinh có từ 700 năm nay,
là kho sách cổ vô cùng quý giá, như: Sa di tăng Sa di lì tỷ khiêu lỵ (348 giới
luật), bộ Yên Tử nhật trình từ thế kỷ 15 (quá trình hình thành phái Trúc Lâm),
Hoa nghiêm sớ, Di đà sớ sao, Đại thừa chỉ quán, Giới kinh ni... Nhiều kệ ván in
kinh vẫn còn. Đó là kho ván khắc in, người xưa gọi là mộc thư khố là hiện vật
minh chứng chùa Vĩnh Nghiêm từng thống lãnh 72 chốn tùng lâm. Hiện nay, kho mộc
thư vẫn lưu giữ được 34 đầu sách với gần 3000 bản khắc, mỗi bản có hai mặt, mỗi
mặt 2 trang sách khắc ngược (âm bản) khoảng 2000 chữ Nôm, chữ Hán. Những bản khắc
có niên đại sớm nhất, nhiều sách nhất, chữ chuẩn đẹp nhất và đạt đến độ tinh xảo,
trong số mộc thư còn lưu giữ được ở nước ta. Từ những ván khắc đó, có thể in ra
đủ biên lan, bản tâm, ngư vĩ, thiên đầu, địa cước. Biên lan có khung viền lề
trang sách là một đường chỉ to và một đường chỉ nhỏ. Bản tâm cho biết tên sách,
thứ tự trang sách. Thượng hạ Bản tâm có Ngư vĩ theo kiểu song Ngư vĩ. Tả hữu,
thượng hạ Biên lan có Thiên đầu - Địa cước. Các bản mộc thư chủ yếu ghi chép
kinh luật nhà Phật, lịch sử hình thành và phát triển thiền phái Trúc Lâm, trước
tác của 3 vị tổ thiền phái là Trần Nhân Tông, Pháp Loa và Huyền Quang; ngoài ra
còn có các tác phẩm thơ, phú, nhật ký của Mạc Đĩnh Chi và một số vị cao tăng.
Nghiên cứu mộc thư khố, chúng ta có lượng thông tin phong phú, đa dạng về lịch
sử Phật giáo, tư tưởng hành đạo, nhập thế của thiền phái Trúc Lâm, văn học,
phong tục tập quán cùng sự phát triển của nghề khắc in mộc thư và nghệ thuật chạm
khắc gỗ của Việt Nam.
 |
| Mộc bản kinh Phật chùa Vĩnh Nghiêm (Ảnh internet) |
Đặc
biệt một số mộc thư giới thiệu cách chữa bệnh bằng thuốc nam, cách châm cứu với
bản sơ đồ chỉ dẫn các huyệt rõ ràng. Hiện nay phòng mạch của nhà chùa vẫn kế thừa
các bài thuốc ghi trong mộc thư để chữa các bệnh về thần kinh, đau xưng khớp và
các bệnh về tiêu hóa.
Việt
Nam từng đệ trình lên UNESCO hồ sơ mộc bản kinh Phật chùa Vĩnh Nghiêm đề nghị
công nhận là di sản tư liệu thế giới. Hồ sơ mộc bản kinh Phật chùa Vĩnh Nghiêm
cũng đã lọt qua vòng sơ duyệt của UNESCO. Trong kỳ họp của Ủy ban Ký ức thế giới
khu vực châu Á - Thái Bình Dương diễn ra tại Bangkok - Thái Lan từ
14-16/5/2012, mộc bản kinh Phật chùa Vĩnh Nghiêm đã được công nhận là Di sản ký
ức thế giới khu vực châu Á - Thái Bình Dương năm 2012. Tối 6/10/2012, tại Bắc
Giang, bà Katherine Muller Mari - Trưởng đại diện UNESCO tại Việt Nam đã trao Bằng
công nhận mộc bản chùa Vĩnh Nghiêm là di sản tư liệu ký ức thế giới. Sự kiện
này được xếp thứ 2 trong 10 sự kiện văn hóa, thể thao và du lịch nổi bật nhất
năm 2012 của Việt Nam.
ẢNH HƯỞNG DÂN GIAN
“Ai qua Yên Tử, Quỳnh
Lâm
Vĩnh Nghiêm chưa tới
Thiền tâm chưa thành”
Hay
ở Bắc Giang còn lưu truyền câu ca:
“Thứ nhất là chùa Đức
La,
Thứ nhì chùa Bổ, thứ
ba chùa Tràng”.
HỘI LA
Theo
truyền tích ở địa phương: Khi vua Trần Anh Tông nhường ngôi cho Trần Minh Tông
thì thường hay đến chùa Vĩnh Nghiêm tham thiền học đạo. Mỗi khi vua Trần Minh
Tông đến thăm cha Trần Anh Tông đều cho xa giá dừng lại ở bến đò Lá trước khi
sang sông vào chùa Vĩnh Nghiêm. Vua và quan quân đều đối xử với dân Đức La rất
tốt nên khi vua Trần Anh Tông mất, nhân dân đã lập am thờ vua ở bến đò Lá gọi
là đền Tiên La. Các triều đại phong kiến tiếp theo đều cho phép dân làng thờ phụng
và tổ chức lễ hội lệ gọi là hội La.
 |
| Nhân dân và du khách thập phương về trẩy hội. |
NQĐ
sưu tầm.
